خصائصِ نبویﷺ : اردوتفسیری ادب کاتجزیاتی مطالعہ
Characteristics of the Prophet (PBUH): An Analytical Study of Urdu Tafsir Literature
Abstract
There is no doubt that the personality of messenger of Allah peace be upon him is irreproachable from all kind of diminutions and barrier of salient bigness and glory. Not only historically biographers have written about the greatness of Prophet peace be upon him , But the Muhadithin have collected a large part of the collection of Hadiths on prophet peace be upon him greatness and honour. Urdu commentators are not far behind in this field. We have come to the conclusion after observing that while interpreting the Qur'anic verses relating to the greatness and character of the Prophet (peace be upon him) The commentators were very eloquent and described the characteristics of the Prophet (peace and blessings of Allah be upon him) in a very eloquent and loving manner .In this article, the detailed material written by the commentators on the characteristics of the Prophet (peace be upon him) in Urdu commentary literature will be presented.
References
۔ اِنَّا نَحْنُ نَزَّلَنَا عَلَیْکَ الْقُرْآنَ تَنْزِیْلاً(سورۃالشعراء۲۶: ۲۱۴ )(بے شک ہم نے آپ پر یہ قرآن آہستہ آہستہ نا زل کیا ہے)
۔ سورۃ الدھر۷۶:۲۳
Sūrah al-Dahr 76:32
۔ سورۃ الشعراء۲۶: ۲۱۴
Sūrah al-Shu’arā’ 26:214
۔ سورۃ المائدہ۵ ؛ ۳
Sūrah al-Mā’idah 5:3
۔ سورۃ الضحیٰ۹۳: ۳
Sūrah al-Ḍuḥā 92:3
۔سورۃ آل عمران۲:۱۵
Sūrah al-‘Imrān 2:15
۔ سورۃ الاحزاب۳۳:۴۵،۴۶
Sūrah al-Aḥzāb 33: 45,46
۔ سورۃ الاحزاب۳۳: ۲۱
Sūrah al-Aḥzāb 33: 21
۔ عبدالستار شاہ: تفسیر منازل العرفان، غزالی برادرز، لاہور، ۲۰۰۱،جلد اول ، ص ۱۸۸
Abdul Sattār Shāh: Tafsīr Manāzil al-‘Irfān, Ghāzālī Brothers, Lāhore, 2001, vol. 1, pg. 188
۔ اسرار احمد: تفسیر بیان القرآن، انجمن خدام القرآن، لاہور، ۲۰۱۸ء، جلد دوم، ص ۲۱۳
Isrār Aḥmad, Tafsīr Bayān al-Qur’ān, Anjuman Khuddām al Qur’ān, Lāhore, vol. 2, pg. 213
۔ سورۃ الاحزاب۳۳: ۳۶
Sūrah al-Aḥzāb 33: 36
۔ کاندھلوی، محمد ادریس: تفسیر معارف القرآن، مکتبۃ المعارف، شہداد پور، ۲۰۰۱ء، جلد ہشتم، ص ۱۸۳
Kāndhalwī, Muḥammad Idrīs, Tafsīr Mu’ārif al-Qur’ān, Maktabah al Māarif, Shehdād Pūr, 2001,Vol. 8, pg. 183
۔ سورۃ القلم۶۸: ۴
Sūrah al-Qalam 68:4
۔ محمد شفیع ، مفتی ، معارف القرآن ، ج ۸، ص ۵۳۲
Muḥammad Shafī’, Mufti, Mu’ārif al-Qur’ān, vol. 8, pg. 532
۔ کاندھلوی ، محمد ادریس ، مولانا ، معارف القرآن ، ادارۃ المعارف، کراچی، ۲۰۰۹ء،ج ۸، ص ۱۸۳
Kāndhalwī, Muḥammad Idrīs, Tafsīr Mu’ārif al-Qur’ān, Idārh al Māarif, Karāchi, 2009, Vol. 8, pg. 183
۔ سورۃ القلم ۶۸: ۴
Sūrah al-Qalam 68:4
۔ سورۃ الاعراف۷: ۱۵۶
Sūrah al-A’rāf 7:156
۔ سورۃ التوبۃ ۹: ۱۲۸
Sūrah al-Tawbah 9:128
۔ سید فضل الرحمان، تفسیر احسن البیان، مکتبۃ السلام، لاہور،۲۰۱۵، جلد دوم، ص ۱۰۲
Syed Faḍal al-Reḥmān, Tafsīr Aḥsan al-Bayān, Maktabah Al-Sālam, Lāhore, 2015, vol.2, pg. 102
۔ سورۃ الانبیاء ۲۱: ۱۰۷
Sūrah al-Anbiyā’ 21:107
۔ اصغر علی ربانی ، مولانا ، مفتی ، تفسیر آسان القرآن )تفسیرِ ربانی) ، مکتبہ محمودیہ لاہور، ج ۱۰، ص۴۱
Aṣghar Ali Rabbānī, Mawlānā, Tafsīr Āsān al-Qur’ān (Tafsīr Rabbānī), Maktabh Mahm’oodia, Lāhore,vol. 10, pg. 41
۔ محمد اسلم صدیقی ، مولانا ، روح القرآن ، مکتبۃ البشریٰ، لاہور، ۲۰۰۳ء ، ج ۷، ص ۴۸۸۔۴۸۹
Muḥammad Aslam Siddīquī, Mawlānā, Rūḥ al-Qur’ān, Maktabah Al-Bushrā, Lāhore, 2003, vol. 7, pg. 488-489
۔ مسلم، کتاب البر والصلۃ، باب النھی عن لعن الدواب وغیرھا : ۲۵۹۹
Muslim, Kitāb al-Birr wa al-Ṣilah, Bāb al-Nahy ‘An la’n al-Dawāb: 2599
۔ سیف اللہ خالد ، تفسیر دعوۃ القرآن ، مکتبہ قدوسیہ، لاہور، ۲۰۱۰ء ، ج:۳،ص:۶۵۷
Sayfullah Khālid, Tafsīr Da’wah al-Qur’ān, Maktabah Quddūsia, Lahore, 2010, vol. 3, pg. 657
۔سورۃ آل عمران ۳: ۱۵۹
Sūrah al-‘Imrān 3:159
۔ غلام رسول سعیدی ، تبیان القرآن ، فرید بک سٹال، لاہور، ۲۰۰۰ء، ج۲، ص ۴۰۱
Ghulām Rasūl Sa’īdī,Tibyān al-Qur’ān, Farīd Book Stāll, Lāhore, 2000, vol. 2, pg. 401
۔ اسرار احمد ، ڈاکٹر ، بیان القرآن ، حصہ سوم ، ص :۳۳۱
Isrār Aḥmad, Dr, Bayān al-Qur’ān, vol. 3, pg. 331
۔ سورۃ الاعراف۷: ۱۹۹
Sūrah al-A’rāf 7:199
۔ آل عمران۳ :۱۵۹
Sūrah al-‘Imrān 3:159
۔ کیلانی، عبدالرحمٰن: تیسیر القرآن، مکتبہ اسلامیہ، لاہور، ۲۰۰۱ء، جلد دوم، ص ۱۶۷
Kaylānī, Abdul Reḥmān, Taysīr al-Qur’ān, Maktabah Islāmīa, Lāhore, 2001, vol. 2, pg. 167
۔ سورۃ الکھف۱۸: ۶
Sūrah al-Kahf 18:6
۔ سید فضل الرحمان، تفسیر احسن البیان، جلد دوم، ص ۲۳۱
Syed Faḍal al-Reḥmān, Tafsīr Aḥsan al-Bayān, vol.2, pg. 231
۔ سورۃ النحل ۱۶: ۱۲۷
Sūrah al-Naḥl 16:127
۔ سورۃ الأعراف۷ : ۱۵۸
Sūrah al-A’rāf 7:158
۔ اسرار احمد، ڈاکٹر: تفسیر بیان القرآن، حصہ چہارم، ص۔۴۴
Isrār Aḥmad, Dr, Bayān al-Qur’ān, vol. 4, pg. 44
۔ سورۃ الإسراء، ۱۷: ۷۹
Sūrah al-Isrā’ 17:79
۔ اسرار احمد ، ڈاکٹر ، بیان القرآن ، حصہ چہارم ، ص :۳۲۵
Isrār Aḥmad, Dr, Bayān al-Qur’ān, vol. 4, pg. 325
۔ سورۃ البقرۃ۲: ۴۵
Sūrah al-Baqarah 2:45
۔ ابن حنبل:المسند،رقم: ۲۲۲۹۹
Ibn Ḥanbal, al-Musnad, No. 22299
۔کاندھلوی: تفسیر معارف القرآن، جلد اول، ص ۱۲۷
Kāndhalwī, Muḥammad Idrīs, Tafsīr Mu’ārif al-Qur’ān, Vol. 1, pg. 127
بخاری: الجامع الصحیح،کتاب الجنائز،باب الصبرعندصدمۃالاولی؛ کاندھلوی: نفس مصدر،۱۲۷/۱
Bukhārī, al-Jāmi’ al-Ṣaḥīḥ, Kitāb al-Janā’iz, Bāb al-Ṣabr; Kāndhalwī, Ibid, 1/127
۔سورۃ آل عمران۳: ۵۵
Sūrah al-‘Imrān 3:55
۔ شبیر احمد عثمانی، تفسیر عثمانی ، مکتبۃ البشریٰ، کراچی، ۲۰۰۹،ص: ۹۶
Shabbīr Aḥmad ‘Uthmānī, Tafsīr ‘Uthmānī, Maktabah Al-Bushrā, Lāhore, 2009, pg. 96
۔سورۃ آل عمران۳:۸۵
Sūrah al-‘Imrān 3:85
۔ شبیر احمد عثمانی، تفسیر عثمانی، ص:۱۰۲
Shabbīr Aḥmad ‘Uthmānī, Tafsīr ‘Uthmānī, pg. 102
۔ عثمانی، تفسیر ِ عثمانی، ص: ۵۹۵
‘Uthmānī, Tafsīr ‘Uthmānī, pg. 595
۔ سورۃ الاحزاب۳۳: ۵۶
Sūrah al-Aḥzāb 33:56
۔ سورۃ الاحزاب۳۳: ۴۵
Sūrah al-Aḥzāb 33:45
۔ سورۃ النبا ۷۸: ۱۳
Sūrah al-Naba’ 78:13
۔سورۃ نوح ۷۱: ۱۶؛ ابولحسنات قادری، تفسیرالحسنات، ادارہ حزب الاحناف، لاہور، ۱۹۹۸ء، جلد پنجم، ص ۳۶۲
Sūrah al-Nūḥ 71:16; Abu al-Ḥasanāt Qādrī, Tafsīr al- Ḥasanāt, Idārah Hizb al-Ahnāf, Lāhore, 1998, vol. 5, pg. 362
۔ سورۃ الاعراف۷: ۱۵۷
Sūrah al-A’rāf 7: 157
۔صدیقی کاندھلوی، محمد علی، تفسیر معالم القرآن، ادارہ معالم القرآن، سیالکوٹ، جلد نہم، ص ۲۹۰ تا ۳۹۰ ؛ نقوش زندان ،ص۳۶ تا ۱۱۰
Ṣiddīquī Kāndhalwī, Muḥammad Ali, Tafsīr Mu’ālim al-Qur’ān, Idārah Mu’ālim al-Qur’ān , Siālkot,vol. 9, pg. 290 to 390; Nuqūsh Zindān, pg. 36 to 110
۔ سورۃ البقرہ۲: ۱۱۹
Sūrah al-Baqarah 2:119
۔ اکرم اعوان: اسرار التنزیل، مکتبہ اویسیہ، منارہ، چکوال، ۲۰۰۲، ۱/۱۰۶-۱۰۷
Akram A’wān, Isrār al-Tanzīl, Maktabah O’waisīa, M’unārah, Chakwāl, 2002,1/106-107
۔ سورۃ المائدہ: ۵ : ۶۷
Sūrah al-Mā’idah 5:67
۔ کیلانی، عبدالرحمان، تفسیر تیسیرالقرآن، جلدد سوم ، ص ۵۶
Kaylānī, Abdul Reḥmān, Taysīr al-Qur’ān, vol. 3, pg. 56
۔ مودودی ، سید ابو الاعلیٰ ، تفہیم القرآن ، ادارہ ترجمان القرآن، لاہور، ۲۰۰۹، ج ۶، ص ۳۸۲، تفسیرسورةالْاِنْشِرَاح،۹۴:۴
Mawdūdī, Syed Abu al-A’lā, Tafhīm al-Qur’ān, Idārah Tarj’umān al-Qur’ān, Lāhore, 2009, vol. 6, pg. 382, Tafsīr Sūrah al-Inshirāḥ 94:4
۔ محمد شفیع ، مفتی ، معارف القرآن ، ج ۸، ص ۷۷۱، تفسیرسورةالْاِنْشِرَاح،۹۴:۴
Muḥammad Shafī’, Mufti, Mu’ārif al-Qur’ān, vol. 8, pg. 771, Tafsīr Sūrah al-Inshirāḥ 94:4
۔ بھٹوی، عبدالسلام، تفسیر دعوۃ القرآن، مکتبہ دعوۃ القرآن، گجرانوالہ، جلد چہارم، ص۳۸۰
Bhutwī, Abdul Salām, Tafsīr Da’wah al-Qur’ān, Maktabah Da’wah al-Qur’ān , Gujrānwalā,vol. 4, pg. 380
۔ سورۃ الحجرات ۴۹: ۱
Sūrah al-Ḥujurāt 49:1
۔ بھٹوی، عبدالسلام، تفسیر دعوۃ القرآن، جلد چہارم، ص ۱۰۰۴، تفسیر سورۃ النجم :آیت نمبر ۳
Bhutwī, Abdul Salam, Tafsīr Da’wah al-Qur’ān, vol. 4, pg. 1004, Tafsīr Sūrah al-Najm, Ayat no. 3
۔ الاحزاب ۳۳: ۳۶
Al-Aḥzāb 33:36
۔ مفتی محمد شفیع، تفسیر معارف القرآن، جلد ہفتم، ص۔۱۴۵، ادارۃ المعارف کراچی، ۲۰۱۲ء
Muḥammad Shafī’, Muftī, Mu’ārif al-Qur’ān, vol. 7, pg. 145, Idārah al-Mu’ārif Karachi, 2012AD
۔ سورۃ الحجرات،۴۹: ۲
Sūrah al-Ḥujurāt 49:4
۔ محمد اسحاق مدنی، تفسیر مدنی، مکتبہ اہلِ حدیث، میرپور، آزاد کشمیر، ۲۰۰۴ء، جلد سوم، ص ۳۱۵
Muḥammad Isḥāq Madanī, Tafsīr Madanī, Maktabah Ahl-e-Hadīth, Mīr Pur, ’Az ād Kashmīr, 2004, vol. 3, pg. 315
On the submission of an article, the author(s) are assumed to grant the copyright of the article to the journal which will edit, format, publish and get it indexed by the indexing agencies.
